( ماجراي تلاشهاي يك محقق جهت توليد الياف شيشه به روش ابد اعی )
همزمان با پايان گرفتن جنگ ۸ ساله و بروز شكست‌هايي در محيط‌هاي تحقيقاتي، تب افراطي " خودكفايي" كه ناشي از تحريم‌هاي نظامي و تفكر انقلابي دهة شصت بود، فروكش كرد. اما شيوع تفريطي تصور " ناتوان بودن محققين داخلي" و "عدم نياز به توليد داخل" كه ناشي از لغو تحريم‌ها بود، بسياري از دستاوردهاي تحقيقاتي و توسعة تكنولوژي را كه اميد مي‌رفت زماني به توليد بيانجامد، به بوتة فراموشي سپرد. در اين بين برخي از محققين فارغ از اين افت‌وخيز، همچنان آهسته و پيوسته مسير تجاري‌سازي تحقيقات را مي‌پيمودند. متن زير به تصويركشيدن ماجراي تلاش يكي از محققان است. در متن زير، صرفنظر از تحليل نكات فني و امكان‌سنجي طرح مورد بحث، با نقل قول‌هايي از مهندس حميدرضا علوي، گاهشماري تحليلي از تلاشهاي وي در جهت توليد الياف شيشه ارايه گرديده است.
سال 1359 : گر عشق حرم باشد سهل است بيابان‌ها!
شايد اگر مركز تحقيقات شركت مخابرات ايران نيازمند فيبرهاي نوري (اپتيك‌فايبر)نبود ، فارغ‌التحصيل جوان رشته مكانيك دانشگاه شيراز، هرگز به سمت توليد الياف شيشه كشيده نمي‌شد.در آن سالها علاوه بر روحية اعتماد به نفسي كه در زمينة ساخت داخل وجود داشت، تحريم‌هاي اقتصادي بعد از انقلاب نيز عامل مؤثري بود تا توليد فيبر نوري در داخل جدي گرفته شود. اپتيك‌فايبر يا فيبر نوري، در واقع نوعي از الياف شيشه با كيفيت و خلوص بالا است كه در صنايع مخابراتي كاربرد فراواني دارد.
مهندس حميدرضا علوي روند شكل‌گيري نخستين فيبرهاي نوري در كارگاه كوچك مركز تحقيقات را چنين بازگو مي‌كند:
در آغاز با توجه به پايين بودن سفارش و مصرف كشور متوجه شديم كه بايد به جاي روش‌هاي متداول توليد انبوه، به جستجوي راه‌هاي غيركلاسيك توليد در تيراژ كم بپردازيم. بالاخره پس از مدتها تحقيقات توانستيم اولين نمونة فيبر نوري را توليد كنيم. اين نشان مي‌داد كه امكان توليد چنين محصولي در داخل كشور وجود دارد.
بعدها وزارت دفاع نيز براي ساخت الياف شيشه مورد نياز تجهيزات موشكي به ما مراجعه كرد. دستگاه‌هاي توليدي مورد نياز آنها را ساختيم. در آن زمان تجهيزات پيچيدة چنداني در اختيار ما نبود و لازم بود كار با دقت تمام انجام شود. دستگاه‌هاي اوليه از نظر فني بسيار ساده و وابسته به كارگر بودند و هر دستگاه روزانه حدود 200 گرم الياف شيشه توليد مي‌كرد.
كارهاي ما يك نتيجة مهم داشت و آن اينكه باعث شد شركت‌هاي خارجي از امكان ساخت چنين محصولي در ايران آگاه شده و الياف شيشه را به ما بفروشند و اين جنس از حالت تحريم خارج شود. بعد از مدتي پروژه با تغيير شرايط و تعويض مديريت متوقف گرديد.
در آن زمان به علت آنكه الياف شيشه با ارز دولتي هفت تومان به كشور وارد مي‌شد، ديگر دليلي براي ادامة كار ديده نمي‌شد. اين پروژه مدتها مسكوت بود تا آنكه با ازدياد حجم مصرف الياف شيشه و حذف ارزهاي يارانه‌اي، مجدداً انگيزة ادامة كار فراهم آمد."
سال 1372: گويند سنگ لعل شود در مقام صبر!
مهندس علوي پس از انجام مطالعات زياد، طرح‌نماي خود را با عنوان "توليد الياف شيشه بدون استفاده از بوتة پلاتيني" به سازمان پژوهش‌هاي علمي صنعتي مي‌دهد و با گرفتن يك وام تحقيقاتي كار را دنبال مي‌كند. نقطة گلوگاهي كار، كنترل دقيق فرايند توليد بود. بالاخره پس از سالها تلاش فراوان، نخستين محصول بي‌عيب و نقص توليد مي‌شود.
حال لازم بود تا او يك گام بلند ديگر به سوي توليد صنعتي بردارد. با توجه به شرايط كشور، روش ابداعي به نظر مقرون به صرفه مي‌آمد. وي كه علاوه بر توليد الياف شيشه، سابقة به بازار رساندن يكي دو محصول تحقيقاتي ديگر را در كارنامة خود دارد، مزاياي روش جديد را چنين بر مي‌شمارد:
الف) مقرون به صرفه‌بودن
اگر اين روش را با روش كلاسيك توليد الياف شيشه مقايسه كنيم، مي‌بينيم كه اين روش تا مقياس توليد 4000 تن در سال به صرفه‌تر از روش كلاسيك است. اگر محصول دو واحد توليدي كه با ظرفيت زير 4000 تن در سال كار مي‌كنند را با هم مقايسه كنيم، مي‌بينيم محصول واحدي كه با روش غيركلاسيك ابداعي كار مي‌كند، ارزانتر تمام مي‌شود.
ب) نياز به سرمايه اندك
ميزان سرمايه لازم جهت راه‌اندازي چنين كارخانه‌اي بسيار كمتر از نمونة كلاسيك آن است.
يك كارخانة با ظرفيت 4000 تن كه از روش جديد استفاده كند، تنها يكدهم واحد مشابه كه از روش كلاسيك استفاده كند سرمايه اوليه لازم دارد. به طور مثال يك واحد 300 تني را تنها با حدود 200 ميليون تومان مي‌توان راه‌اندازي كرد.
ج) تنوع توليد
بر خلاف روش كلاسيك كه الياف توليدشده فقط يك قطر خاص دارد، در اين روش مي‌توان بدون دردسر خاصي قطر محصول را مطابق با خواست مشتري يا نوع كاربرد تنظيم كرد.
د) انعطاف خط توليد
كارخانه‌هايي كه از روش كلاسيك استفاده مي‌كنند، معمولاً حجم سرمايه‌گذاري و توليد بالايي دارند. بنابراين اگر در اثر كاهش تقاضاي بازار مجبور به كاهش توليد شوند متحمل زيان فوق‌العاده‌اي خواهند شد. اين مسئله در مورد بروز نقص فني كه موجب متوقف شدن كارخانه شود نيز صادق است.
هـ) هزينه تعمير و نگهداري ناچيز
در روش كلاسيك از بوتة پلاتيني استفاده مي‌شود كه هر 6 ماه يكبار احتياج به تعمير و هر چند سال يكبار احتياج به تعويض دارد. اين بوته بسيار گران است و هزينة تعمير و نگهداري بسيار زيادي را به مجموعه تحميل مي‌كند. اما در روش ابداعي هيچ احتياجي به بوته نيست و هزينة تعمير و نگهداري بسيار ناچيزي دارد.
و) اشراف كامل بر دانش فني و عدم ارزبري
احداث كارخانه‌اي با روش ابداعي نياز به خروج مقادير معتنابهي ارز از كشور ندارد و از آنجا كه اين تكنولوژي كاملاً بومي است، در مراحل بعدي تعمير و نگهداري يا ارتقاي فني، هيچ گونه وابستگي ارزي و فني به كشور خارجي وجود ندارد."
سال 1381: كه عشق آسان نمود اول ولي افتاد مشكل‌ها!
به اعتراف تمام كساني كه مسير صعب تحقيقات تا توليد را در ايران پيموده‌اند، گره‌هاي غيرفني و اجرايي، بسيار طاقت‌فرساتر از مشكلات فني گشوده مي‌شوند. عدم حمايت مالي و فني كافي، از مهمترين عوامل بازدارنده در روند كاري اين محقق صنعتي كشور بوده است. مهندس علوي كه البته فردي نا آشنا با سيستم‌هاي مديريتي كشور نيز نيست و خود هم‌اكنون معاون تحقيق و توسعة شركت نفت و گاز پارس است، با اشاره به تأخيرهاي ناشي از بوروكراسي كند نظام بانكي و بخش‌هاي وزارت صنايع مي‌افزايد:
علي‌رغم استقبال ظاهري بسياري از ارگان‌ها و تاييد فني محصول توليدي، اكنون پس از حدود يك سال از زماني كه با اعطاي تسهيلات جهت احداث كارخانه موافقت شده است، نتوانسته‌ام به دليل بوروكراسي اداري، وام موافقت شده را دريافت كنم و هم‌اكنون كار به سستي پيش مي‌رود. در كانادا به طرح‌هاي اشتغالزا وام با درصد بهرة منفي تعلق مي‌گيرد. اما در ايران نه تنها به علت قطع بودجه تحقيقاتي، بسياري از طرح‌ها نيمه‌تمام رها مي‌شود، حتي همان تسهيلات وعده داده شده به درستي و در زمان لازم اعطا نمي‌شود ."
اين تنها گوشه‌اي از مشكلات اجرايي مهندس علوي است. مشكل قوانين نامناسب و استانداردهاي نادرست كه سالهاست گريبانگير صنعت كامپوزيت كشور است، نيز در اين وادي دردسرساز شده است. ادامة حرف‌هاي او از اين معضلات حكايت دارد:
اين تنها گوشه‌اي از مشكلات اجرايي مهندس علوي است. مشكل قوانين نامناسب و استانداردهاي نادرست كه سالهاست گريبانگير صنعت كامپوزيت كشور است، نيز در اين وادي دردسرساز شده است. ادامة حرف‌هاي او از اين معضلات حكايت دارد:
شركت نفت علي‌رغم آنكه خود مصرف‌كنندة بزرگ اين محصول و فراورده‌هاي آن است حاضر نشده است الياف توليدي را خريداري نمايد. كيفيت محصول توليدشده به مراتب از نمونه‌هاي چيني بهتر است. با اين وجود آنها مي‌گويند چون الياف شما تأييديه استاندارد ندارد و ساخت داخل است ما تمايلي به خريد نداريم. يكبار كه نمونه‌اي از قطعات كامپوزيتي مورد درخواست آنها را باكيفيت مطلوب توليد كرديم، به ما گفتند در صورتي كه خط توليد شما از نظر ما تاييد شود، ما حاضر به خريد محصول از شما خواهيم بود. اين در حالي است كه جنس مشابه از كشورهاي ديگر خريداري مي‌شود، اما هيچ كدام از اين سختگيري‌هاي غيرلازم درمورد آنها اعمال نمي‌شود.
اين مشكل كه بيشتر در ارگان‌هاي دولتي است، دامنگير بخش خصوصي نيز شده است. يك توليدكنندة لوله فايبرگلاس مجبور است به علت اعمال استانداردهاي نامتناسب، از مواد اوليه خاصي استفاده كند تا بتواند محصول نهايي را به پتروشيمي يا نفت و گاز بفروشد. اگر هم تشخيص بدهد كه الياف داخلي از مرغوبيت كافي برخوردار است نمي‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد؛ چرا كه در اين صورت شركت پتروشيمي لوله‌هاي توليدي او را نخواهد خريد."
امروز مهندس علوي آنقدر كه به رفع مشكلات فني طرح خود ايمان دارد، به حل معضلات اجرايي سر راه اميد ندارد. علي‌رغم آنكه سفارشات نسبتاً اميدواركننده‌اي از مشتريان آيندة خود دريافت كرده است، نگران آن است كه نتواند طرح خود را از مسير پرتلاطم قوانين دست‌وپاگير به سرمنزل مقصود برسانداين مشكل كه بيشتر در ارگان‌هاي دولتي است، دامنگير بخش خصوصي نيز شده است. يك توليدكنندة لوله فايبرگلاس مجبور است به علت اعمال استانداردهاي نامتناسب، از مواد اوليه خاصي استفاده كند تا بتواند محصول نهايي را به پتروشيمي يا نفت و گاز بفروشد. اگر هم تشخيص بدهد كه الياف داخلي از مرغوبيت كافي برخوردار است نمي‌تواند آن را مورد استفاده قرار دهد؛ چرا كه در اين صورت شركت پتروشيمي لوله‌هاي توليدي او را نخواهد خريد."
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر